پایتخت کتاب ایران عنوان طرحی در ایران است که بر مبنای آن هر سال شهری به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب می‌شود. بخش‌هایی از این طرح از پایتخت جهانی کتاب الگوبرداری شده است اما از نظر ساختار اجرایی همخوانی‌های زیادی با شرایط فعالیت فرهنگی در ایران پیدا کرده است.
پیشینه
نخستین دوره‌ی انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران در سال 1393 به پیشنهاد، طراحی و مدیریت علی اصغر سیدآبادی برگزار شد و اهواز برای سال 1394 به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب شد.
در نخستین دوره از اجرای این برنامه، ۶۴ شهر برای کسب عنوان پایتخت کتاب ایران برنامه ارائه دادند.
پس از ارزیابی‌های کارشناسی ۱۰ شهر به مرحله نهایی راه یافتند و به هیئت داوران معرفی شدند. هیئت داوران با در نظر گرفتن اهداف و شاخص‌های ارزیابی، در اولین مرحله از داوری، شهرهای اهواز، یزد، بوشهر، گنبدکاووس و نیشابور را به عنوان نامزدهای نهایی معرفی کردند. در نهایت بر اساس بیانیه هیئت داوران پایتخت کتاب ایران، اهواز به دلیل ارائه برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه، مؤثر و منسجم و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، تشکل‌های مردمی، صنایع و مراکز ورزشی و فرهنگی، به عنوان پایتخت کتاب ایران معرفی شد.
در دومین دوره‌ی برگزاری این جشنواره ۹۹ شهر در این طرح شرکت کردند. در این دوره شهر نیشابور به عنوان دومین پایتخت کتاب ایران انتخاب شد و شهرهای بوشهر، شیراز، یزد، شهرکرد و شهر ری به عنوان شهرهای نامزد پایتخت کتاب ایران معرفی شدند.
سال سوم، شهر بوشهر از بین 102 شهر پایتخت کتاب شد و شهرهای اوز، کاشان، زرند و شهرکرد به عنوان شهرهای خلاق کتاب معرفی شدند.
در سال چهارم کاشان پایتخت کتاب و شهرهای «مهاباد» از استان آذربایجان غربی، «صدرا» از استان فارس، «دزفول» از استان خوزستان و «یزد» مرکز استان یزد، شهرهای خلاق در ترویج کتاب خوانی شناخته شدند.
اهداف
- توسعه‌ی زیرساخت‌ها و فعالیت‌های ترویج کتاب‌خوانی در شهرهای کوچک و بزرگ
- افزایش همکاری‌ها و مشارکت نهادهای مردمی، مدنی و غیردولتی، دولتی و عمومی در حوزه‌ی ترویج کتاب خوانی
- جذب امکانات و سرمایه‌های عمومی و خصوصی برای ترویج کتاب‌خوانی
- ترویج غیرمستقیم آینده‌نگری و برنامه‌ریزی در حوزه‌ی ترویج کتاب‌خوان
- حمایت از ایده‌های نو و ابتکاری در حوزه‌ی کتاب‌خوانی
- تمرکززدایی و توجه به برنامه ریزی محلی برای ترویج کتاب‌خوانی؛
- طراحی برنامه‌های جذاب و مردم‌پسند در حوزه کتاب؛
نهادها و سازمان های همکار
- کمیسیون ملی یونسکو
- سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور
- نهاد کتاب خانه‌های عمومی
- انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران
- انجمن نویسندگان کودک و نوجوان
- اتحادیه‌ی ناشران و کتابفروشان
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
- کتابخانه‌ی ملی ایران
- شبکه‌ی شهرهای دوستدار کتاب
-
شیوه‌ی اجرایی
پس از اعلام فراخوان در شهرهای مختلف شوراهای برنامه‌ریزی برای تدوین برنامه‌ی شهر در زمینه‌ی ترویج کتاب‌خوانی با مشارکت نهادهای غیردولتی( نمایندگان صنف‌های مربوط به کتاب، گروه‌های ترویج کتاب‌خوانی و سازمان‌های مردم نهاد)، نهادهای عمومی (شهرداری‌ها، نهاد کتاب‌خانه‌های عمومی و…) و نهادهای دولتی(وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ….) تشکیل می‌شود.
این برنامه برای اجرا در سال آینده تدوین می‌شود. برای تضمین اجرای برنامه بخشی از آن در شورای شهر تصویب می‌شود. برخی در قالب تفاهم‌نامه‌ها، توافق‌نامه‌ها و قراردادها تضمین می‌شود و برخی در قالب ابلاغیه‌ها و بخشنامه‌های اداری.
برنامه‌ی تدوین شده را شهردار به نمایندگی نهادهای عمومی و غیردولتی و اداره‌ی فرهنگ و ارشاد اسلامی به نمایندگی از نهادهای دولتی امضا و به دبیرخانه ارسال می‌کند.
پرونده‌ی شهرها در دو مرحله داوری می شود و سپس 5 شهر نامزد انتخاب و از بین آنان یک شهر به عنوان پایتخت کتاب انتخاب و در ماه پایانی سال در مراسمی معرفی می‌شود.
شهرهای پایتخت کتاب
- اهواز، ۱۳۹۴
- نیشابور، ۱۳۹۵
- بوشهر، ۱۳۹۶
- کاشان، ۱۳۹۷
ویژگی‌ها
این طرح نگاه آینده‌نگرانه و توسعه‌ای دارد و باعث بسیح امکانات شهر برای توسعه‌ی زیرساخت‌های ترویج کتاب خوانی می‌شود.
این رویداد مدیران شهری و مردم را ترغیب به مشارکت و هم‌افزایی امکانات شهر برای ترویج کتاب‌خوانی می‌کند.
به دلیل کم‌هزینه بودن شهرهای کوچک و کم‌برخوردار امکان مشارکت پیدا می‌کنند.
فضای مساعدی را برای گروه‌های مردمی ترویج کتاب‌خوانی فراهم کرده و امکانات شهری را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
با انتشار ایده‌های ساده و قابل تکرار به ترویج کتاب‌خوانی در همه‌ی شهرها کمک می‌کند.
کتاب‌خوانی را به یکی از اولویت‌های مدیران شهر تبدیل می‌کند.
بستر مناسبی برای فعالیت و مشارکت اجتماعی زنان، کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند.
دستاوردها
طراحان و مجریان این طرح بر این باورند با چنین طرح‌هایی می‌توان به افزایش سرانه مطالعه در بین شهروندان کمک کرد.
برای بررسی تاثیر این رویداد ارزیابی‌هایی در چند سال گذشته انجام شده است. در ارزیابی سالانه شهرهای پایتخت و نامزد پایتخت کتاب نشان می‌دهد که در این شهرها فعالیت‌های ترویج کتاب‌خوانی و رویدادهایی با محوریت کتاب افزایش چشم‌گیری دارد.
در ارزیابی دیگری که در چهار دوره‌ی گذشته با همکاری تعاونی توزیع کنندگان کتاب انجام گرفته است، نشان می‌دهد که که سفارش کتاب در شهرهای فعال شرکت کننده در رقابت پایتخت کتاب رشد چشم‌گیری دارد و این رشد در کتاب‌های کودک و نوجوان بالاتر است و تا ۷۰ درصد افزایش نسبت به سال قبل هم می‌رسد.
علاوه بر تاثیرات این رویداد در کتاب‌خوانی، این رویداد باعث افزایش مشارکت اجتماعی به خصوص زنان و کودکان و نوجوانان در شهرها شده است.
بررسی فعالیت‌های کتاب‌خوانی در شهرهایی که تا کنون پایتخت کتاب شده‌اند نشان می‌دهد در اغلب این شهرها نهادهای پایدار مردمی برای ترویج کتاب‌خوانی شکل گرفته و با گذشت چند سال هم‌چنان فعال هستند.
هر سال برگزیده‌ی فعالیت‌ها و ایده‌های ترویج کتاب‌خوانی از میان برنامه‌های شهرهای مختلف انتخاب و در قالب کتابی با نام پیشنهادهایی برای ترویج کتاب‌خوانی در شهرها منتشر می‌شود.
بازتاب اجتماعی
انتخاب و معرفی پایتخت کتاب به دلیل برخورداری از عنوان تاثیرگذار آن مورد علاقه رسانه‌های عمومی است و از هنگام اعلام فراخوان عمومی آن در مطبوعات و خبرگزاری ها و رادیو و تلویزیون، گزارش‌های خبری متعددی درباره این رویداد منتشر و گفت‌وگوهای مختلفی درباره آن انجام می‌شود، اما بازتاب اصلی این رویداد در رسانه‌های محلی است.
رسانه‌های محلی (چه نشریات مکتوب، چه سایت‌ها و چه رادیو و تلویزیون‌های محلی) فعالیت‌های دست‌اندرکاران تدوین برنامه‌های شهر و نهادهای درگیر با آن را به طور منظم و با حجم زیاد بازتاب می‌دهند. چنین بازتابی باعث افزایش مشارکت نهادهای مردمی و دولتی و عمومی در برنامه ریزی پایتخت کتاب می‌شود.
0 دیدگاه